b i s i k l e t l e: bisikletle Beykoz Cam ve Billur Müzesi

Atatürk, 29 Ekim 1933 Cumhuriyet Bayramı töreninde.

Cumhuriyetimizin 101'inci Yılı Kutlu Olsun.

Havalar güzel gidiyor. Değerlendirmek için bugün Beykoz-Anadolufeneri taraflarına gitmek istiyorum. Sabah 9’a doğru yola koyuldum. Erken saatlerde serin oluyor. Yokuş inilirken esen rüzgar kulaklarımı üşütmesin diye kafamda Buff da var. Evin yanından inen yokuşa saldım bisikleti. Hızla indiğim anayolun bir bölümündeki çalışma halen sonlanmamış. Finans Merkezi dediler, yıllardır süren inşaatlar ve yol çalışmaları bitmedi. Yol tek şerit olunca arkamda biriken araçlar tedirgin ediyor. Kaçmak için hızla pedal çevirmekteyim. Asfaltta ıslak bölümler de var, bayram nedeniyle yıkadılar mı yoksa? Kaldırımlar kuru çünkü. Büyükçe bir kavşağın çalışmalarına başlanmış. Ciddi bir alan. Uzundur geçmedim buralardan. Havadan giden yollar-viyadükler falan hazır bile. Ama binaları öylesine yakın dikmişler ki. Neredeyse birinin camından diğerine tuz bile alıp vereceksin. Küçük bir alana sıkışmış insanlar gibi dip dibe dizili, iç içe geçmiş hepsi.

Tepeleri çıkıyor-iniyor-kıvrılıyor, bildiğim ama uzundur geçmediğim yollardan Altunizade’ye gelip Nakkaştepe yönüne doğru devam ediyorum. Beylerbeyi’ne inmek için bu sefer Koç Topluluğu’na doğru sapmayıp Bulgurlu-Küplüce-Kirazlıtepe diye yazan yola, düz devam ediyorum. Kimdi şimdi hatırlamıyorum, bu yolu önermiş, ama diktir demişti. Haklıymış. Birazdan dimdik bir yokuşu frenleyerek inmekteyim. Burnum yeri gösteriyor. Böyle aralara sıkışmış bir otel (New Beylerbeyi) önünden geçip, halen kalmış eski küçük evlerin arasından süren yol beni sonunda Beylerbeyi’ne indirdi.

Garmin 13,2 °C göstermekte. Boğazın bu yakası hep soğuktur, çünkü güneş sabahları karşı kıyıya vurur. Yazın iyi de bu mevsimde pek değil. Kuleli’nin önündeki kıyı oltacıların istilasına uğramış, araçlarını da askeriyenin önüne park etmişler. Trafik ekibi anons yaparak kaldırmalarını istemekte. Bu kadar rahat bir ülke olabilir mi? İstediğin yere park edebilir, ters yönde gidebilir, kaldırımı işgal edebilir, kural mural tanımadan aracını kullanabilirsin. Bir de özgürlük yok derler!

Boğaz yolunun durumu pek parlak değil. Hoplamadan zıplamadan gidemiyorum. Çukur, tümsek, kazılmış kanal, lağım kapağı... ardı ardına gelmekte. Ondan kaç-bundan kaç-araç altında kalaca’m.

Beykoz’a yaklaşmaktayım. Hep merak etmişimdir adı nereden gelir? Yıldırım Bayezid 1402 yılında Beykoz’u almış. O zamana kadar Amikos olan adını “Beylerin Köyü” anlamında Beykoz olarak değiştirmiş (koz Farsçada köy anlamına geliyor)... şeklinde bir açıklama var. Süper. Ve Paşabahçe Cam Fabrikası önünde polis yolu araç trafiğine kapamış. Tören varmış meydanda, ama bisikletle geçebildim. Belediyenin önü kalabalık. Sandalyeler dizili, bayraklar, flamalar, mehter takımı hazır ve nazır. Önümde bir heyet yürümekte. Belediye başkanı olabilir, kılığına kiyafetine bakacak olursam. Beraberinde üniformalı bir deniz subayı ve siyah giysiler içinde adamlar. Karşılardan bir trampet sesi geliyor. Ve yaklaşan kortej, bando, öğrenciler, öğretmenleri, önlerinde okul isimleri yazılı, sıra sıra ilerlemekteler.

Beykoz merkeze kadar yol kapalıydı. Keyifle pedalladım. Araç olmaması ne güzel. Devam ediyorum, Beykoz Çayırı ve Akbaba’ya doğru. Aklıma Cam Müzesi geliyor. Biri anlatmıştı buralarda olduğunu. O zamanlar da işaretlemiştim haritada. Bugün oraya gideyim, Anadolufeneri’ne başka zaman giderim diyor, durup kenarda haritadan yolu buluyor, sağdan Elmalı-Kavacık-Çevreyolu diye sapıyorum. Yolun durumu süper, asfalt kaymak. Hafif çıkılıyor, araç trafiği var ama, İETT otobüsleri de geçmekte. Türk-Alman Üniversitesi geliyor. Bayağı bina görüyorum. 2010 yılında kurulmuş. Ama fikir çok eskilere gitmekteymiş. 1912 gibi erken bir tarihte, İstanbul Boğazı'nda bir Alman-Osmanlı üniversitesi kurmak amacıyla Berlin'de kurulan komitenin çalışmaları 1957, 1990, 2007, 2008 gibi tarihlerde şekillenerek günümüze ulaşmış. 5 fakülteden oluşan TAÜ'de öğrenim ücretsiz.

Ve birazdan geldiğim kavşaktan sağ yapıp, Beykoz Cam ve Billur Müzesi de çok uzak değil, girişindeyim. 65+ ile duhûl olacağım. Görevli uyarıyor, “Bisiklet parkımız yok, otoparka bırakıp yürüyeceksiniz. İçeride kullanmak Yasak!” İterek gitsem. “Yas-sak!”

Güzel ve büyükçe bir bahçe içinden geçip otoparka geliyor ama devam ediyorum müzeye doğru. Tabii hemen görevliler tarafından karşılanıp buraya koyamayacağım uyarısını alıyorum. “Şuraya koysam, şimdi otoparka kadar çıkmasam.” Olmaz, gelin arkada deponun oraya koyalım diyor görevli ve beni yönlendiriyor.

Müzeyi gezmeden önce tarihçesine bir bakmamız lazım: Osmanlı döneminde kurulan ve adını devrinin en önemli cam fabrikası olan Beykoz Cam ve Billurât Fabrika-i Hümâyûnu’ndan alan Beykoz Cam ve Billur Müzesi, 19. yüzyılın önemli vezirlerinden Abraham Paşa’nın (*) görkemli malikânesi içindeki köşkler, kuşhaneler, havuzlar, tiyatro binası ve ahır yaptırdığı tarihi binada.

Kafeteryanın yanından bahçeyi geçip müze girişinde galoş giymem isteniyor ve elimdeki fotograf makinesini kullanamayacağım, istersem telefonla çekim yapabileceğim söyleniyor. Hoppala! Telefonlar artık öylesine müthiş fotolar çekmekteler ki, bu makine yanında tıfıl kalır desem de sempatik güler yüzlü memure cevap veremiyor. Öyle demesi tembih edilmiş ona da, ne yapsın! Bunu müdüriyete yazmam lazım. Gerçi yazsan da değişen olmuyor! İşte “mastürbasyon” zaten yaptığımız.

Mekan büyüleyici, eserler daha da büyüleyici. Cam sanatının gelişim evrelerini adım adım izlemekteyim. Memlûkler döneminde yapılan cam eşyalardan Avrupa’da Osmanlı sarayları için üretilmiş eşsiz eşyaya, envaiçeşit cam ve kristal görülmekte. Sarayda kullanılan büyük su şişeleri, renkli parfüm şişeleri, tabaklar, avizeler, vazolar, ibrikler, gaz lambaları gibi eşi olmayan eserler, estetik ve zarafetiyle göz kamaştırıyor. Müzede, Dolmabahçe Sarayı’ndan getirilen camdan su fıskiyesi ile Fransız yapımı aynalı saltanat arabası da yer almakta. İnanılmaz bir yer. Burasını nasıl olmuş da daha önce görmemişim? Gerçi açılışı 2021’de olmuş. Yani öylesine eski değil.

(*) Abraham Paşa (1833-1918), Osmanlı İmparatorluğu ile Mısır Hidivliği arasında önemli rol oynamış bir Ermeni vezirdir. Ama hayatı çok ilginç. Şöyle ki: Abraham Paşa, bir sarraf ailesinin oğlu olup asıl adı Abraham Eramyan. Abdülaziz’in yakın dostu, ana dili gibi Türkçe ve Arapça bilen, Fransızca konuşan, boğazın iki yakasında, Karadeniz’e kadar uzanan geniş arazilerin sahibi, Beyoğlu ve İstanbul’un sayılı zenginlerinden. Büyük mal varlığı ve parasal servete sahip olduğu söylenen ve lüks yaşam düşkünü Abraham Eramyan, ava, borsaya ve kumara olan tutkusuyla da ünlü. Meşrutiyette (1876) II. Abdülhamit Han tarafından Ayan azalığına bile (dönemin senato üyeliği) tayin edilmiş.

Abraham Paşa’nın Beyoğlu’nda yaptırdığı ve Cercle d’Orient Kulübüne kiraladığı konak ile Büyükdere’deki Kocataş Yalısı dönemin en görkemli yapılarındandır. Hayatı boyunca lüks içinde yaşayan Abraham Paşa bir süre sonra para sıkıntısı çekmeye başlamış. Osmanlı Bankasından 1891’de aldığı borç karşılığında Beyoğlu’ndaki konak ve arsasını ipotek ettirmiş. 1893’te tekrar avans alan Paşa 1896’da borcunun bir kısmı karşılığında bütün hisse ve tahvillerini bankaya aktarmak zorunda kalmış, borcunun kalanını da iki sene sonra konağını devrederek tasfiye edebilmiş.

Mülkiyeti bu şekilde Osmanlı Bankasına geçen bina (Cercle d’Orient) 1919 yılında borsa simsarı olan Manuk Manukyan’a satılır. Sonrasında H. Arditi ve A. Saltiel isimli organizatörler burayı alarak Rose-Noir adıyla Rus gece kulübü olarak işletirler.

Evrensel

Kafeteryada otursam mı? Ama şimdi rehavete kapılmadan tekrar yola koyul, yolun daha uzun diyor içimdeki ses. Ve çıkış denilen levhaları izleyerek ayrılıyorum müzeden (11.30). Burası pazartesi hariç tüm hafta 9-17 saatleri arasında ziyaret edilebiliyor. Kaçırmayın!

Çıkıştan sol yapıp mezarlığın içinden devam ediyorum. Elmalı üzerinden Görele ve devamla Ümraniye’ye gitmek üzere. İlginç bir mahalleden geçmekteyim. Eski iki katlı evlerden oluşan, sanki başka bir diyardayım. Zaman durmuş burada, kim bilir ne zamandan kalma? Bakkalları, kedileri ve sakinleriyle... Ama acaba doğru yolda mıyım? Olmadığımı sahile indiğimde anlıyorum. Beykoz merkezdeyim gene, dön dolaş aynı yere gelmişim. Sol değil sağ mı yapmalıydım? Haydi, şimdi tekrar Akbaba yönüne pedalla. Neyse, bozma keyfini diyorum içimden. Aynı film tekrar oynuyor. TAÜ önünden geçip Elmalı diye devam ediyorum bu sefer.

NUN Okulları şeklinde sürekli gösterilen bir yer. Yol üzeri solumda kocaman yapılar, yüksek duvarlar ve kapılarında bir sembol, böyle kıvrılan U olan sonra tekrar dönen, tepesine bir alamet figürü yerleştirilmiş (**). Ha bu ne’dür? Merakla interneti kurcalıyor ve anlıyorum, rengi hemencecik belli oluyor... Berat Albayrak çıkıyor kurucuları arasında, aynı isimde bir vakıf. Sitelerine girip biraz dolanıyorum. Denilmiş ki: Sınıflarımız, en fazla 20 kişilik olmakla birlikte ortaokul ve lise kademelerinde kız ve erkek sınıfları ayrı olarak tutulmuştur... Sonra bu öğrenciler bahçede bir araya gelmiyorlar mı? Yoksa haremlik selamlık şeklinde mi bahçeler de? Bitmiyor internette yazılanlar: İstanbul Beykoz’da Türk Alman Üniversitesinin biraz ilerisine ormanın içine bir kampüs gibi bir şey yapılıyor. Normal bir firmanın veya eğitim kuruluşunun asla o kadar yeşillik alanı kesip üstüne beton yığını bloklar dikmesi mümkün olamazdı sanırım, ama konu hükümete yakın bir okul olunca o izinler de alınır, o ağaçlar da kesilir olabiliyor. İstanbul’da yer mi kalmadı da geldiniz bu kadar ücra bir yeri betonlaştırıyorsunuz acaba?... İster inan ister inanma durumları. Yönetim kadrosuna bakıyorum da, 16 kişiden oluşmakta. 7’si erkek 9’u kadın. Kadınların 2’si hariç hepsi tesettürlü...

(**) NÛN; ن, Arap alfabesinin yirmi beşinci harfi.

Devam pedallamaya, tırman tırman geliyorum bir kavşağa, sağ Kavacık, düz Elmalı. Bir de NUN gösterilmiş sola. Ben haliyle düz devam ediyor ve Elmalı’ya dış binalarından başlıyorum girmeye. Eğimsiz giden yolun sağı solu kimi eskimiş, kimi yenilenmiş evler, haliyle bazı bilinen yeşil marketler karşılıklı yer almış. Herhalde burası da Karadeniz bölgesinden göç edenlerce tutulmuş. TÜİK verilerine göre Beykoz’da en çok hangi ilden vatandaş var? Giresun. İstanbulluların en fazla bulunduğu ilçe ise Kadıköy’müş. 39 ilçenin 12’sinde Sivaslılar, 5’inde de Tokatlılar çoğunluktalar. Onun dışında Türkiye’nin her tarafından göç almıştır İstanbul. Taşı toprağı altın dememişler mi gelsinler diye?!

Eğimsiz yolun sonunda bir tırmanış geliyor. Ve ardından sol Örnektepe’yi gösteriyor. Bense Görele olarak devam etmek istiyorum. Mecburen Google haritayı açıp konumumu bulmaya çalışmaktayım. İlk geçtiğim yerler burası. Nedense hiç merak etmemişim. Gerçi grupla olunca hep bilindik yerlere gidiliyordu. Anca tek olduğumda keşif yapabiliyorum. Toygar Caddesinden devam et diyor yönbul. Ben de öyle yapıyor, Hilal Tekstil diye bir işyerinin önünden, güzel bir bölge içinden geçerek Riva yoluna çıkıyorum. Şimdi hangi yöne peki? Elimdeki telefonun küçük ekranı iş görmüyor. Oraya kaydır, buraya kaydır, büyüt-küçült... adamı deli eder. En iyisi birine sorayım. Etrafta da kimsecikler yok derken evinin önünde bir şeyler kesen birinin yardımıyla yönümü belirleyebiliyorum. Sağdan git, 2’nci ışıklarda cebe girerek sola döne ve devam, Görele’desin.

Bundan sonrasını biliyorum. Acar Blu önünden devam, Cavuşbaşı diye soldan inilen yokuş beni Elmalı Baraj Göleti’ne getiriyor. Çıkıyor-iniyor ve Beykoz Kapalı Yüzme Havuzu / Yemek Üretim Dağıtım Merkezi önünde durup yanımdaki 2 sandviçi yiyor, bataryayı değiştiriyor (12.57/56,3 km/20,7 °C/18,1 km/s ort.) ve devamla Hekimbaşı-Ümraniye şeklinde evin yolunu tutuyorum.

Turu gene keyifli bir parçayla bitirmek isterim; Phoria’dan Mass. Ama önce grubu tanıyalım: İngiltere Brighton çıkışlı 5 gencin kurduğu Alternatif – Indie dünyasının parlayan yüzleri Phoria; Trewin Howard (vokal), Jeb Hardwick (gitar), Ed Sanderson (keyboard, vokal) Tim Douglas (bas, synth) ve Seryn Burden (davul) ’dan oluşmakta. Grubun sound’u, temiz gitar melodileri, çok deneysel olmayan keyboard ve synth ile bütünleşen, rüyadaymışsınız hissi veren vokallerin bileşimi.